Sisimiut

Sisimiut
Upernariartortoq Palasip qaqqaaniit isikkoq, 2009 Sisimiut
Nuna	{{{{{nuna}}}}}
Kommune	Qeqqata Kommunia
Tunngavilernera	1721 (Holsteinsborg)
Kisitsit	{{{kisitsit}}}
Inuttussuseq	5.460 (2010)
Inuit eqimassusiat	{{{inuit eqimassusiat}}}
Post nr.	3911
Nittartagaq

Sisimiut (Qallunaatut: Holsteinsborg), Kalaallit Nunaata kitaani qaasuitsup killeqarfianit 50 km-inik avannarpasinnerusumi inissisimavoq

Sisimiut Kommune 1. august 2007-imi 6.231-inik najugaqarfigineqarpoq, taakkuninnga 5.427-it illoqarfimmi, 129-it nunaqarfimmi Itillemi kiisalu 131-it nunaqarfimmi Sarfannguani najugaqarlutik, nunaqarfimmi Kangerlussuarmi 544-it.

Aalisarneq pingaarnertut inuutissarsiutaavoq, aalisariutillu angisuut kiisalu kilisaatit minnerit annerillu arlalissuit illoqarfimmut umiatsialivittartuullutik. Raajarniarneq, assagiarsunniarneq kiisalu saarullinniarneq annerusumik ingerlanneqarput. Taakku saniatigut eqaluit qalerallillu aamma piniagaapput, taamatuttaaq aarrit, puiserpassuit, qilalukkat qaqortat, tuttut kiisalu umimmaat. Pisat tamarmik illoqarfimmi suliffissuarni. Royal Greenland-ip aalisakkerivia Kalaallit Nunaanni aalisakkeriviit annersaraat taamatullu nunarsuarmi atortorinnerpaalluni.

Klima

Silaannaa nillertuuvoq, ukiukkut -35°C -iniit aasakkut +20 °C-inut nikittarluni. Illoqarfik Kalaallit Nunaanni illoqarfiit ukiukkut sikuneq ajortut avannarlersaraat kalaallillu qimmiinik qimuttoqarfiit kujallersaralugu.

Oqaluttuassartaa

500 Kr.in.si. – 1300

Sisimiut Kommuneani inoqalersimaneranik takussutissat siullersaat ukiunik 4.500-inik pisoqaassuseqarpoq. Taakku Saqqaqkulturemeersuupput, Kalaallit Nunaanni ukiuni 1800-ini inuusimasut. Taakkununnga tulliullutik Dorsetkulturep inuttai maanni najugaqarsimapput. Kulture taanna marlunnut immikkoortitaavoq, tassa Dorset I (ukioq 500 Kr.in.si. – 200 Kr.in. king.) kiisalu Dorset II. Kulturep Dorset I-ip inuttai taamaallaat Sisimiut Kommuneani nassaarfiusimapput. Thulekulturep inuttai Sisimiut inuisa massakkullu inuusut siulii maanga pisimapput ukiut 1200-it 1300-illu akornanni. Aammattaaq Amerika-mit avannarlermiut nunasisut siulliit ilagisimallugit. Aningaasaqarnermikkut arferit, puisit kiisalu tuttut toqqammavigisimallugit. Nunami taamma nillertigisumi inuuniarneranni puisi pingaaruteqarsimaqaaq. Neqaata inuussutissartaqarluartup nerisarinerata saniatigut amia atisassiatut kisalu qaannanut umianullu atugaraat. Aammattaaq puisip orsua qullerminnut kissamik qaamanermillu tunisisumut ikummatigalugu.

1700–1800

1721-imi Hans Egede-p Kalaallit Nunaannut apuunneratigut nuna qallunaat nunasiaataattut ingerlanneqalerpoq. Sumiiffimmi 1720-ikkunni arfanniaqarfinnik pilersitseriaraluanerit iluatsinngitsoornerisa kinguliinik, 1756-imi niuertoqarfik Sydbay Isortoq-p kangerluata paavani Ukiivimmi pilersinneqarpoq. Tamanna siusinnerusukkut pukkitsormiut arfanniat najugaqarfigisarsimavaat. Kingusinnerusukkut taanna Holsteinsborg-imit atserneqarluni, ajoqersuiartortitat siuttuat Greve Johan Ludvig Holstein atsiullugu. Ukiualuit qaangiummata inissisimanerata pitsaavalaannginnera paasinarsivoq. 1759-imi Asummiuni ajoqersuiartortitat illuliorneqarput Asummiuni arfanniat najugaqarfiata eqqaani 1764-imilu niuertoqarfik Holsteinsborg ullumikkut inissisimaffimminut Sisimiunut nuunneqarluni. Ajoqersuiartortitat illuata (ullumikkut takornarissanut saaffiginnittarfik) 1767-imi Sisimiunut nuunneqarneratigut niuertoqarfik aatsaat ataatsimoorluni inissinneqarpoq. 1773-imili Berthel-ip oqaluffia (oqaluffitoqaq tungujortoq) sanallugu aallartinneqarpoq, 1775-imilu atoqqaartinneqarluni. Oqaluffik Kalaallit Nunaanni pisoqaanerpaajuvoq, sulilu ullumikkumut ilaatigut apersortittussat piareersarnerinut atorneqartarluni.

1800–1900

1801-mi Kalaallit Nunaata kitaa kuppernersuaqarpoq, Sisimiunilu tamatumuuna inuppassuit annaaneqarlutik. Sumiiffiulli eqqaata piniagassarissaarnera peqqutaalluni inuneqqipallaqaluni. 1700-ikkunni arfiviit tammakarnerisigut niuertoqarfiup aningaasaqarniarnerani arferit toqqammaviupput.

Kingusinnerusukkut puisit orsuisa amiisalu taamatullu aalisakkat tarajortikkat panertitallu avammut tunisarneri aningaasaqarniutaallutik.

1900–2000

1980

Naak uuteriviliortoqarlunilu amutsiviliortoqaraluaq – Kalaallit Nunaanni siulliit – siulleq 1924-imeersoq aappaalu 1931-imeerluni illoqarfiup ineriartortinneqarnera sorsunnersuup kingulliup naanerata tungaanut kigaatsumik ingerlasimavoq. Napparsimmavik siulleq (ullumikkut Kalaallit Forsikring) 1880-imi sananeqarpoq tullialu (ullumikkut meeqqerivik Aaju) 1926-imeerluni. Ullumikkut napparsimmaviusoq 30-inillu siniffilersugaq 1956-imeerpoq. Oqaluffik nutaaq, qaqqajunnap qaanut inissitaq, 1926-imeersuuvoq 1980-ikkullu qiteqqunneranni tapigaalluni. Oqaluffiup avannamut ataatunginnguani illoqarfitoqaq inissisimavoq, illoqarfiullu katersugaasivia illuni amerlanerni najugaqarfeqarluni, soorlu niuertup illorsua taamatullu illukorsuaq – illoqarfimmi illut nutaannginnersaat Sydbay-imi 1756-imi nappagaq illoqarfimmullu 1764-imi nuutaq.

Sisimiut, 1960-imiit najugallit marloriaatertik sinnerlugu amerlisut, Kalaallit Nunaanni suliffissuaqarnikkut ilinniarfeqarfittullu pingaaruteqartuuvoq. Sisimiuni ilinniarfiit siullersaannik taaneqarsinnaasoq – teknikkimut atuarfik amutsivimmut atatillugu 1946-imi pilersinneqarpoq. Kingornagullu ilaatigut Knud Rasmussenip Højskolea 1962-imi pilersinneqarluni. Nunap kultureata oqaluttuarisaaneratalu ilinniartitaanermut tunngatillugu oqimaalutarnerini taanna ullumikkut inuiaqatigiinni kalaallini pingaaruteqartuuvoq. Højskole ukiut ingerlanerini arlaleriarluni allilerneqarnikuuvoq. 1967-imi Arnat ilinniarfiat pilersinneqarluni høskolemut atalluni.

Uutiterivik, aalisakkanik assigiinngitsunik raajanillu uutiteriviusimasoq, annertoqisumik piorsaaffigineqarsimavoq, ullumikkullu raajat kisimik tassani suliarineqartarlutik. Tunisassiorfik ullumikkut Royal Greenland-ip pigisaraa, nunallu tunisassiorfiini annersaalluni.

Nunaqarfiit

Sisimiut Kommuneani nunaqarfiit pingaasuupput, Kangerlussuaq, Sarfannguaq kiisalu Itilleq. Sisimiut eqqaat siusinnerusukkut arlalissuarnik nunaqarfeqarlunilu inoqarfeqarsimagaluarpoq. 1948-imi Sisimiut Kommune – illoqarfik Sisimiut ilanngullugu – qulingiluanik najugaqarfiqarsimagaluarluni. Ullumikkutut nunaqarfii pingaasuinnanngorsimapput, tassalu: 1976-imi Itilleq aamma Sarfannguaq, kisalu Januar-ip aallaqqaataani 2002 Kangerlussuaq.

Nunaqarfiit aningaasaqarnermikkut aalisarneq piniarnerlu toqqammavigaat. Nunaqarfiit immikkut tamarmik tunitsiveqarfeqarput, aalisakkat piniakkallu pisat suliarineqartarfiinik. Taakku saniatigut innaallagissiorfeqarput, pisiniarfeqarput, meeqqeriveqarput, nakorsiartarfeeraqarput katsorsaanermi ikiortimit nakkutigineqartumik kiisalu kigutinik passussiveqarlutik. Nunaqarfiit nakorsaqanngillat aamma kigutit nakorsaannik, akuttunngitsunilli tikeraarfigineqartarlutik.

Sarfannguaq

Sisimiuniit kangimut 43 km-inik ilorpasinnerulluni kangerluup Amerlup qinnguaniippoq. Sarfannguaq qeqertamiippoq nunavimmut qanittumi. Nunaqarfik 1843-mi saarullinniarfittut pilersitaavoq, 1850-imilu nunaqarfinngorluni illutaqallerluni najugaqarfiusunik, sulisut inissaqalerlutik kiisalu orseriffeqalerlutik.

Sarfannguaq nunaviup tasianiit nunap qaavagut ruujoriligaavoq, nunaqarfimmut pumpenik milluaasulerlugu ingerlaartitamik.

1. august 2007-imi 131-inik najugaqarfigineqarpoq.

Illut eriagisariallit:

• Oqaluffik 1927-imi nappagaq.

Itilleq

Sisimiuniit 49 km-inik kujasinnerulluni Itillep kangerluata paavani qeqertannguami inissisimavoq. 1847-imi nunaqarfinngorpoq, Sydbay-imillu qassutinut illu atugaasimasoq tassunga nuuneqarluni. Nunaqarfik siullermik massakkut inigisaminiit 1 km-inik kippasinnerusumi qeqertamiikkaluarpoq. Ullumikkut inissisimaffia Itinninnguamik taaneqartaraluarluni.

Itilleq qeqertamiippoq imeqanngitsumi, tamanna peqqutigalugu ukiualuit qaangiuttut tarajuiaavilerneqarpoq, tassa imaq tarajuiarlugu iminngortitsisinnaasumik. Siusinnerusukkut prammimik umiatsiamilluunniit nunavimmut imertartortoqartarluni.

1. august-imi 129-inik najugaqarfigineqarpoq.

Illut eriagisariallit:

• Toqqorsivitoqarsuaq 1848-imi nappagaq.
• Pisiniarfitoqaq 1933-imi nappagaq.
• Oqaluffik 1933-imi nappagaq, ullumikkut inuusuttunik susassaqartitsiniarfiusoq.
• Ullumikkut oqaluffiusoq Thuletoqqamiissimagaluarpoq (Uummannaq) ullumikkut Dundas-i. Oqaluffik 1930-imi nappagaavoq, 1962-imilu Itilleq-mut nuuneqarluni.

Aamma takukkit

Wikimedia Commons assinik nipinilluunniit peqarpoq, uunga tunngasunik: Sisimiut

• Sisimiut Greenland.com (Qallunaatut)
• Sisimiut Greenland-Guide.gl (Qallunaatut)